[tab name=”1″]Cmentarz Główny w Przemyślu leży na południowym krańcu miasta przy ulicy Słowackiego (dawniej ulica Dobromilska), obecnie zajmuje 16.5 ha i liczy około 30 tys. pochowanych. Nie jest znana dokładna data powstania czy też założenia cmentarza w obecnej formie. Początki nekropolii poprzedziło istnienie w tym miejscu cmentarza cholerycznego założonego w 1831 roku. Prawdopodobnie w 1855 roku zaczęto przenosić mogiły ze starego, przepełnionego, położonego przy obecnej ul. Konarskiego cmentarza. W 1859r. na cmentarzu wybudowano kaplicę. Na wmurowanej w jej wnętrzu tablicy można przeczytać: “Ta kaplica zbudowana kosztem Franciszka i Teresy Małkowskich …” i tę datę przyjmują badacze jako początek funkcjonowania cmentarza.[/tab]
[tab name=”2″]Najstarsze nagrobki zachowane do naszych czasów pochodzą z lat sześćdziesiątych XIX wieku nie licząc pomników przeniesionych tutaj ze Starego Cmentarza, z których najstarszy pochodzi z 1806 roku. W latach 1883, 1894, 1899 i 1911 dokupywano grunty na potrzeby rozrastającego się cmentarza. W roku 1909 ukończono budowę muru cmentarnego oraz założono nowe kwatery i drogi w częściach wcześniej nie zagospodarowanych. W tym czasie cmentarz komunalny służył całej ludności miasta, z wyjątkiem ludności żydowskiej, która zachowała prawo do posiadania własnego cmentarza.[/tab]
[tab name=”3″]Na cmentarzu znalazło miejsce spoczynku wielu byłych uczestników powstań narodowych 1831 i 1863 roku. Jeszcze w okresie międzywojennym, było na cmentarzu ok. 90 grobów kryjących ich szczątki.Niestety do dziś wiele z nich uległo całkowitemu zniszczeniu. W 1925 roku Przemyśl zakupił grunt obok cmentarza przeznaczony na dalsze jego poszerzenie, w 1930 roku nabyto 200 świerków dla obsadzenia dróg cmentarnych, a w 1932 zainstalowano oświetlenie elektryczne alei głównej. W okresie II wojny światowej, oprócz mieszkańców miasta chowano tutaj także osoby z terenu ówczesnego ZSRR zmarłych w obozie przejściowym dla ludności wywożonej do Niemiec na roboty przymusowe. Przez pewien czas grzebano tutaj także jeńców włoskich zmarłych w Stalagu nr 327 w Nehrybce.[/tab]
[tab name=”4″]Powyżej cmentarza głównego, przy pnącej się w górę dawnej drodze fortecznej, obecnej ul. Przemysława, rozciąga się kompleks czterech cmentarzy z I wojny światowej. Ich powstanie wiąże się z rolą jako w czasie I Wojny Światowej odegrała Twierdza Przemyśl. Znalazło tu miejsce wiecznego spoczynku tysiące żołnierzy poległych w trakcie krwawego, trzykrotnego oblężenia Twierdzy w latach 1914-1917.[/tab]
[tab name=”5″]Poświęcenie cmentarzy miało miejsce 1 listopada 1916 roku. Obok siebie założono cmentarze dla żołnierzy armii: austro – węgierskiej, niemieckiej, rosyjskiej, a po przeciwnej stronie drogi – cmentarz żołnierzy niezidentyfikowanych. Otrzymały one skromną oprawę architektoniczną, jedynie cmentarz niemiecki posiada formę murowanego mauzoleum. Natomiast założony jednocześnie cmentarz dla żołnierzy armii austro – węgierskiej na Zasaniu, przy ul. B. Śmiałego, ucieleśnia ideę pomnika obrońców Twierdzy (spoczywa na nim ok. 30000 żołnierzy różnej narodowości). Oznaczony jest wysokim, żelaznym krzyżem z napisem MORTUIS PRO PATRIA, a także powiązaną z nim kompozycyjnie piękną kaplicą. Obecnie cmentarz ten jest funkcjonalnie włączony w powstały obok, w 1939 roku, cmentarz komunalny.[/tab]
[tab name=”6″]Gmina żydowska w Przemyślu na przestrzeni dziejów posiadała dwa cmentarze. Najstarszy z nich został założony poza murami miasta, przy drodze do Nehrybki, pomiędzy obecnymi ul. Wandy i ul. Rakoczego. Nie znana jest data powstania tej nekropolii. Po raz pierwszy cmentarz wymieniany jest w 1568 roku w przywileju wydanym przez króla Zygmunta Augusta. Kolejne archiwalne zapisy wymieniają dewastację nekropolii w 1571 roku. W 1638 roku król Władysław IV Waza nadał przemyskim Żydom przywilej, w którym zezwala im na używanie “bożnicy i kierchowa”, jednocześnie wskazując cmentarz jako miejsce pochówku dla wyznawców judaizmu z okolicznych miast, między innymi z Jarosławia, Pruchnika, Kańczugi i Dynowa.[/tab]
[tab name=”7″]Pięć lat później teren cmentarny został powiększony. Wiadomo, że zakup gruntu nastąpił także w 1765 roku. Zapewne w XVIII wieku nekropolia uzyskała ogrodzenie, przedtem w źródłach archiwalnych pojawiają się liczne zapiski świadczące o niszczeniu cmentarza przez żołnierzy i chłopów wypasających konie oraz bydło. Aktualnie jego teren pozbawiony jest nagrobków, wywiezionych stąd przez hitlerowców w czasie II wojny światowej, a jedynym świadectwem dawnego układu jest ceglany mur ogrodzeniowy oraz niewielka bramka łącząca cmentarz z dawnym szpitalem żydowskim.[/tab]
[tab name=”8″]Inny charakter posiada usytuowany obok cmentarza głównego cmentarz żydowski. Powstał ok. 1860 roku. Cmentarz ten założony został w czasie, gdy stary kirkut, usytuowany przy obecnej ul. Rakoczego, funkcjonujący od XVI stulecia, był już przepełniony. Otoczony jest murem wybudowanym w 1913 roku, z bramą główną od ul. Słowackiego. Najstarsze nagrobki w formie kamiennych stel -macew, głównie z przełomu XIX/XX stuleci, ozdobione są płaskorzeźbami o tradycyjnej symbolice i zajmują środkową, najstarszą cześć nekropolii. Znajdują się tu także groby i monumenty poświęcone Żydom zamordowanm w trakcie II wojny światowej. Mimo zniszczeń, do dziś na terenie cmentarza zachowało się około trzystu nagrobków, wśród których dominują tradycyjne macewy.[/tab]
[tab name=”9″]W latach 20. XX stulecia, na części dawnego cmentarza wojennego z I wojny światowej przy ul. Przemysława urządzono Cmentarz Wojskowy. Głównym jego elementem jest grób Nieznanego Żołnierza poświęcony 31 maja 1925 roku. Po obu stronach doprowadzającej do niego alei znajdują się groby żołnierzy poległych w czasach II wojny światowej, a także upamiętnienia Polaków zamordowanych na Kresach Wschodnich i w Katyniu. Przy ul. Kasztanowej usytuowany jest Ukraiński Cmentarz Wojenny. Założony został ok. 1920 roku jako miejsce pochówku ok. dwóch tysięcy jeńców Armii Zachodnio – Ukraińskiej Republiki Ludowej i internowanych żołnierzy walczących pod dowództwem Semena Petlury, przebywających od listopada 1918 roku w obozie jenieckim w Pikulicach.[/tab]
[end_tabset]
[flagallery gid=8]