[tab name=”1″]Przemyska archikatedra a właściwie od 1960 roku,z nadania stolicy apostolskiej, Bazylika Mniejsza archikatedralna pw. Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny i św. Jana Chrzciciela wraz ze swoją wieżą jest tak pod względem architektonicznym jak i historycznym jedną z ważniejszych budowli w Przemyślu. Budowę Bazyliki przemyskiej rozpoczęto w 1460 roku za czasów zarządu diecezją przemyską przez biskupa Mikołaja Błażejowskiego (1452-1474). Powstała ona na zgliszczach kościoła pw. św. Mikołaja, pełniącego funkcję katedry łacińskiej. Po pożarze kościoła w początkach XV w.(prawdopodobnie w roku 1412) zarządzeniem króla Władysława Jagiełły. Na katedrę zamieniona została cerkiew ruska znajdująca się w obrębie zamku. Na miejscu spalonej świątyni zaczęto budować nową, po części z funduszu pozostawionego przez Jagiełłę. Jednak na skutek kłopotów finansowych udało się ukończyć jedynie gotyckie, zbudowane z dużych kamiennych ciosów prezbiterium, po czym na wiele lat budowa została wstrzymana.[/tab]

[tab name=”2″]Prezbiterium średniowiecznej katedry, jak wykazały badania archeologiczne przeprowadzone w 1961 roku przez A.Kunysza, wybudowane jest na fragmentach rotundy z jedną absydą datowaną na XI wiek. Pomiar wykazał ,że wątek jej leży na okręgu dwóch kół, z których pierwsze ma średnicę 12,80 m , drugie zaś 7,60 m. Środki ich są oddalone od siebie około 6,60 m. Oba koła przenikają się, tworząc obwód rotundy z absydą, która zaliczana jest do największych tego typu budowli na ziemiach polskich. Grubość muru nawy wynosi 200 cm, zaś absydy 180 cm. Co ciekawe w fundamentach dzisiejszej katedry odkryto także, użyte wtórnie, polichromowane ciosy kamienne z romańskiej bazyliki znajdującej się niegdyś na Wzgórzu Zamkowym, która to została rozebrana w XV wieku za pozwoleniem króla Władysława Jagiełły. Dalsze prace archeologiczne prowadzone pod przemyską katedrą pozwoliły stwierdzić, że w obrębie rotundy znajdowało się 19 szkieletów ludzkich, z których jeden znajdował się w specjalnej niszy wykutej w ścianie rotundy. Badania antropologiczne przeprowadzone na 17 czaszkach potwierdziły możliwość ich pochodzenia z okresu XI wieku.[/tab]

[tab name=”3″]Niektórzy badacze łączą odkryte pod prezbiterium bazyliki obrządku łacińskiego relikty rotundy z martyrionem św. Brunona Bonifacego z Kwerfurtu, który zginął śmiercią męczeńską w 1009 roku. Dalsze prace zostały wznowione pod koniec XV wieku tak, że w ich wyniku wymurowano nawę główną, a całość budowli pokryto drewnianym dachem. Jednak w czasie jednego z licznych w owym czasie napadów Tatarów na miasto w 1495 roku wybuchł pożar, który zniszczył dopiero co wymurowaną nawę główną wraz z dachem. Większe prace remontowe rozpoczęto za biskupa Macieja z Drzewicy Drzewickiego (1505-1513) kiedy to naprawiono filary i wybudowano nowy dach pokryty wypalaną glinianą dachówką. Wobec powtarzających się na początku XVI wieku zbrojnych napadach na miasto, postanowiono nadać katedrze obronny charakter. Zbudowano strażnicę, ustawiono przed każdym wejściem obronne przedmurza, zakupiono też na potrzeby parafii katedralnej proch i armaty oraz wstawiono ciężkie kute drzwi. Trwało także wykańczanie elementów wystroju katedry: założono witraże, położono kamienną posadzkę, dodano sygnaturkę na dachu. Ostatecznie wykończono kościół w roku 1549 za rządów biskupa Jana Dziaduskiego (1545-1559). Przemyski ordynariusz Aleksander Antoni Fredro (1724-1734) rozpoczął wielki remont świątyni katedralnej, który uczynił zeń nowy barokowy w stylu obiekt. Przebudowano i otynkowano ściany zewnętrzne.[/tab]

[tab name=”4″]W prezbiterium umieszczono potężny Wielki Ołtarz barokowy i nowe stalle, pozostawiając jednak gotycką konstrukcję wnętrza z pilastrami i żebrowaniami sklepienia. Wybudowano kaplicę grobową Fredrów przylegającą do południowej ściany świątyni, zmieniono także jej fasadę gdzie wymurowano barokowy portyk poniżej którego umieszczono herb biskupa Fredry (Bończa) oraz łaciński napis odnoszący się do przebudowy. Gdy wydawało się że wszystkie prace dobiegły końca zdarzyła się tragedia – przed pierwszą niedzielą Wielkiego Postu 1732 roku w nocy runęło ciężkie nowe sklepienie katedry niszcząc również nowe filary oraz znajdujące się wewnątrz 62 pomniki. Natychmiast po tym wydarzeniu zdecydowano o potrzebie odbudowy świątyni, co nie było ze względów finansowych sprawą łatwą. Do roku 1743 odtworzono w zasadzie stan sprzed katastrofy, a 3 maja 1744 biskup Hieronim Sierakowski (1743-1760) poświęcił nowo odbudowaną świątynię nadając katedrze poprzednie wezwanie Najświętszej Maryi Panny, Wszystkich Świętych i św. Jana Chrzciciela. Zainicjował on także budowę wieży katedralnej, którą wówczas dociągnięto tylko do pierwszej kondygnacji (29 m).[/tab]

[tab name=”5″]W wyniku I rozbioru Polski w 1772 roku rozpoczęły się dla Kościoła w Przemyślu lata restrykcji i decyzji administracyjnych ograniczających jego działanie. Austriacy starali się podporządkować Kościół władzy świeckiej a system określono mianem “Józefinizmu”. Kościołom przemyskim, a zwłaszcza katedrze, zaszkodziły bardzo rekwizycje majątków. Pierwsza miała miejsce w 1788 roku za cesarza Józefa II, druga w 1807 roku, a trzecia z cesarza Franciszka I w 1810 roku. Przejęto wówczas wiele kosztowności na zasilenie pustego skarbu państwowego. Nie zwracano uwagi na artystyczną i pamiątkową wartość przedmiotów, które na licytacji zakupione zostały jako kruszec w części użyty na wyrób pieniędzy w mennicy wiedeńskiej. Mimo tak niekorzystnej sytuacji w jakiej znalazł się Kościół prowadzono w pierwszej połowie XIX wieku pewne ograniczone prace remontowe przy przemyskiej katedrze. Kolejna przebudowa świątyni miała miejsce za biskupa Łukasza Soleckiego (1882-1900). Głównym jej architektem mianowano T. Prylińskiego z Krakowa, a za prace rzeźbiarskie odpowiedzialnym był F.Majerski z Przemyśla. Rozpoczęto prace od niwelacji gruntu dookoła katedry i założenia drenów odwadniających, odsłonięto wewnątrz prezbiterium, odtworzono zamurowane okna nadając im gotycki charakter. F. Majerski wykonał według projektu T. Prylińskiego neogotycki ołtarz wielki, wstawiono też nowe ołtarze boczne i nowe ławki. Zakupiono zaprojektowane przez J.Matejkę a wykonane przez Lisiewicza i Unieżyckiego nowe witraże.[/tab]

[tab name=”6″]Rozbudowano wieże katedralną, podciągnięto drugą kondygnację, dodano na jej narożach czterometrowej wysokości figury i umieszczono cztery podświetlane tarcze zegarowe o średnicy 2.5 m . Całość 71 metrowej wieży zwieńczono barokowym hełmem oraz 4.5 metrowym krzyżem. 30 października 1910 roku w 500 rocznicę bitwy pod Grunwaldem w południową zewnętrzną ścianę prezbiterium wmontowano “płytę grunwaldzką”. Płaskorzeźba przedstawia moment wjazdu do Przemyśla króla Władysława Jagiełły i królowej Jadwigi i powitanie ich przez biskupa Eryka Winsena. Wśród mieszczan tworzących tło powitania można rozpoznać ówczesne osobistości przemyskie: biskupa Pelczara, burmistrza Dolińskiego, posła do Sejmu doktora Tarnowskiego i innych. Lata wojen światowych odcisnęły swe piętno na przemyskiej bazylice. Podczas I wojny austriacy zdarli miedziane pokrycie dachu katedry, zabrali część piszczałek organowych i dzwony z wieży, z których jeden pozostawili. Straty te uzupełniono dopiero w 1928 r. W czasie II wojny światowej 25 czerwca 1941 roku podczas walk niemiecko – radzieckich bomba uszkodziła sygnaturkę na dachu katedralnym, w której na nieszczęście na czas wojny schowano część skarbów katedralnych oraz inwentarz jej wyposażenia. Podobnie jak witraże J.Matejki w popękanym od wybuchu prezbiterium, skarby i inwentarz uległy zniszczeniu. Mimo okupacji biskup Franciszek Barda (1933-1966) natychmiast po zniszczeniu podjął prace przy naprawie dachu. Nie wykonano wtedy sygnaturki, którą odbudowano dopiero w 1985 roku.[/tab]

[tab name=”7″]Bazylika jest budowlą trzynawową z wystrojem barokowym. Po prawej stronie od głównego wejścia znajduje się zachowana z katastrofy z 1732 r. tablica nagrobkowa z 1545 r., a nieco dalej duży nagrobek Anny i Jana Fredrów. W tej samej nawie znajduje się renesansowy nagrobek z czerwonego marmuru biskupa Dziaduskiego z połowy XVI w. Nawa rozświetla się w pobliżu kaplicy bocznej, którą stanowi Kaplica Fredrów (lub Ukrzyżowania). Zbudowana została w stylu późnego baroku. W jej wnętrzu znajduje się ołtarz z czarnego marmuru z najcenniejszym elementem – gotyckim krucyfiksem. Niżej znajduje się biała alabastrowa Pieta renesansowa z XVI w. Po bokach ołtarza rozmieszczono dwie części jednego nagrobka biskupa Fredry. Kaplicę urozmaica malowidło na ścianie T. Popiela, a na kopule znajduje się fresk St. Strońskiego. W kaplicy Fredrów, 26 maja 1991r., uroczyście złożone zostały relikwie sługi Bożego Józefa Sebastiana Pelczara. Z kolei w 23.08.2002 r. przeniesiono do świątyni relikwie błogosławionego ks. Jana Balickiego, które złożono również w nawie prawej, w ołtarzu św. Stanisława biskupa, w pobliżu fredrowskiej kaplicy. Prezbiterium zachowało styl gotycki, zaś wystrój jest neogotycki. Ołtarz główny jest dziełem projektanta Prylińskiego i rzeźbiarzy Majerskiego i Langmanna. W centrum ołtarza przedstawiono scenę złożenia Chrystusa do grobu. Na drzwiach ołtarza wyrzeźbiono cztery sceny z życia Chrystusa: narodziny, nauczanie w świątyni, wskrzeszenie Łazarza i zmartwychwstanie. Nad ołtarzem Góruje wielki witraż ze sceną chrztu Jezusa z rąk św. Jana. Wielką ozdobą są barwne witraże na prawej ścianie, zaprojektowane przez Mehoffera i Wojciechowskiego.[/tab]

[tab name=”8″]W prezbiterium znajdują się drewniane stalle ustawione w trzech rzędach po każdej stronie. Po prawej ich stronie, w najwyższym rzędzie stalli, umieszczona jest płaskorzeźba Matki Boskiej, którą otacza sześć płaskorzeźb apostołów. Po lewej stronie, pozostałym apostołom patronuje Jezus. Widoczne są także cztery osiemnastowieczne gobeliny z wizerunkami ewangelistów zawieszone po obydwu stronach ołtarza, zachowane jako nieliczne pozostałości po barokowym wystroju katedry. Są to niestety tylko kopie mediolańskich dzieł, gdyż oryginały ze względu na swoją wartość przechowywane są w Muzeum Diecezjalnym. Największą atrakcją nawy na lewo od wejścia głównego jest kaplica Drohojowskich z 1578 r. ozdobiona pięknymi portalami i polichromią, która została odnowiona przez Wincentego Pola. Kaplicę ufundował referendarz koronny i starosta przemyski Jan Tomasz Drohojowski. Znajduje się w niej Przenajświętszy Sakrament, w przeszłości służyła także sprawom świeckim, odbywały się w niej posiedzenia sądów. W 1621 r. na jedno z takich posiedzeń wtargnął do kaplicy Piotr Bolestraszycki wraz z Zygmuntem Stadnickim (synem słynnego „Diabła”) i z grupą niemieckich protestantów, Zaatakowali oni swojego wroga Piotra Opalińskiego i jego świtę. Po tym krwawym zajściu biskup Wężyk narzucił na przemyskie koscioły interdyk, czyli zakaz odprawiania mszy świętych.[/tab]

[tab name=”9″]Obecnie w katedrze znajduje się 20 pomników pośmiertnych, głównie biskupów przemyskich. Wiele cennych pamiątek mieści się dziś w 13 ołtarzach jakie znajdują się w świątyni. Najpiękniejszą wydaje się być alabastrowa figurka Matki Boskiej Jackowej umieszczona w ołtarzu Najświętszej Maryi Panny. Według legendy przebywający w pierwszej połowie XIII wieku w Kijowie dominikański misjonarz Jacek Odrowąż uciekając z miasta zabrał figurkę ze sobą i w drodze do Krakowa miał pozostawić ją w Przemyślu. Innym cennym zabytkiem jest najstarszy katedralny ołtarz św. Stanisława, wykonany z czarnego marmuru w 1610 roku oraz piękna barokowa chrzcielnica zakupiona przez kapitułę katedralną w 1692 roku. Na ścianach i filarach bazyliki umieszczone zostały tablice pamiątkowe poświęcone szczególnie zasłużonym biskupom i kanonikom diecezji przemyskiej, księżom zamordowanym i zmarłym w obozach koncentracyjnych, a także żołnierzom i oficerom poległym w II wojnie światowej.[/tab]

[end_tabset]

[flagallery gid=15]